31 ΜΑΙΟΥ 2025
Η 31η Μαΐου
έχει οριστεί ως Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος (World No Tobacco Day), με
απόφαση που έλαβε το 1988 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ), για να
υπενθυμίσει στο παγκόσμιο κοινό τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος.
Αποκάλυψη της ελκυστικότητας: Αποκάλυψη των τακτικών του κλάδου
σχετικά με τα προϊόντα καπνού και νικοτίνης
Η φετινή
καμπάνια στοχεύει να αποκαλύψει τις
στρατηγικές που χρησιμοποιούν οι βιομηχανίες καπνού και νικοτίνης για να κάνουν
τα επιβλαβή προϊόντα τους ελκυστικά, ιδιαίτερα για τους νέους.
Η σημασία της αντιμετώπισης των
τακτικών του κλάδου
Παρά τη
σημαντική πρόοδο στον παγκόσμιο έλεγχο του καπνού, οι βιομηχανίες καπνού και
νικοτίνης συνεχίζουν να προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους για να προσελκύσουν
και να διατηρήσουν τους καταναλωτές. Αυτές οι προσπάθειες υπονομεύουν τη
δημόσια υγεία και στοχεύουν σε ευάλωτες ομάδες, ιδίως στους νέους.
Οι συνήθεις
τακτικές περιλαμβάνουν:
- αρωματικές ύλες
και πρόσθετα: ενίσχυση της γεύσης και κάλυψη της σκληρότητας
του καπνού για την αύξηση της ελκυστικότητάς του·
- στοχευμένο
μάρκετινγκ: χρήση
κομψών σχεδίων, ελκυστικών συσκευασιών και ψηφιακών καμπανιών μέσων για
την προβολή επιβλαβών προϊόντων· και
- παραπλανητικός
σχεδιασμός προϊόντων: δημιουργία προϊόντων που μοιάζουν με
γλυκά ή παιχνίδια, απευθύνονται άμεσα σε παιδιά και εφήβους.
Αυτές οι
τακτικές όχι μόνο ενθαρρύνουν την έναρξη της χρήσης, αλλά και περιπλέκουν τη
διακοπή, αυξάνοντας τον κίνδυνο εθισμού και μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στην
υγεία.
Οι σοβαρές επιπτώσεις του καπνίσματος
Είναι πλέον κοινά παραδεκτό, ότι το κάπνισμα προκαλεί
σοβαρότατες βλάβες σε όλα τα συστήματα του ανθρώπινου οργανισμού. Η μακροχρόνια
χρήση του από δισεκατομμύρια ανθρώπους έχει δώσει όλες τις απαραίτητες
πληροφορίες για τη επίπτωσή του στην υγεία των καπνιστών.
Οι απαρχές του καπνίσματος του «ταμπάκου» βρίσκονται στην
αμερικανική ήπειρο, από τους γηγενείς πληθυσμούς, πριν πολλούς αιώνες. Από εκεί
μεταφέρθηκε στην Ευρώπη, με τους πρώτους εξερευνητές τον 16ο αιώνα,
αλλά η ευρεία διάδοσή του έγινε κυρίως τον 17ο αιώνα. Ωστόσο, η
βιομηχανική παραγωγή τσιγάρων είναι εκείνη που συνέβαλε στην εξάπλωση της
χρήσης του καπνού τόσο στην Ευρώπη και στην Αμερική όσο και σε όλον τον
υπόλοιπο κόσμο.
Κύριο συστατικό του φυτού του καπνού αποτελεί η νικοτίνη, η
ονομασία της οποίας προέρχεται από το όνομα του Γάλλου διπλωμάτη Jean Nicot
(1534 – 1604) και ήταν εκείνος που εισήγαγε τον καπνό στη Γαλλία.
Πώς δρα η νικοτίνη και οι αρνητικές συνέπειες του τσιγάρου
Η εισπνεόμενη νικοτίνη, μέσα σε ελάχιστα δευτερόλεπτα, δεσμεύει
τις παρασυμπαθητικές συνάψεις του εγκεφάλου παρεκτοπίζοντας το φυσιολογικό
νευροδιαβιβαστή, την ακετυλοχολίνη. Αυτό προκαλεί ένα αίσθημα ευφορίας
στον καπνιστή, με ελάττωση του stress μέσω έκλυσης ενδορφινών. Μετά από 40
περίπου λεπτά η νικοτίνη αποβάλλεται και αφήνει άδειες τις συνάψεις, που
εκδηλώνεται με ανησυχία και άγχος από τον καπνιστή. Η εκ νέου εισπνοή νικοτίνης
αίρει το δυσάρεστο αίσθημα. Αυτή η διαδικασία οδηγεί τον καπνιστή
στην εξάρτηση από το τσιγάρο, που συνδέεται απόλυτα με το κεντρικό νευρικό
σύστημα.
Τα προϊόντα του τσιγάρου που καίγεται και παράγεται ο καπνός,
τον οποίο εισπνέει ο καπνιστής, μεταφέρουν ανόργανες και οργανικές ουσίες που
είναι τοξικές για τον ανθρώπινο οργανισμό.
Οι ουσίες αυτές ενοχοποιούνται για τις πολλές και ποικίλες
επιπτώσεις από το μακροχρόνιο κάπνισμα, οι κυριότερες από τις οποίες είναι:
- Η βλάβη των
αγγείων και της καρδίας
- Η βλάβη του
πνεύμονα
- Η καρκινογένεση
Αξίζει να αναφερθεί ότι μετρήσεις του εκπνεόμενου αέρα κατά το
πρώτο δευτερόλεπτο (FEV1) έδειξαν ότι ο καπνιστής έχει δραματική πτώση της
αναπνοής του σε σχέση με το μη καπνιστή και ότι αυτή βελτιώνεται σημαντικά αν
γίνει έγκαιρη διακοπή του καπνίσματος. Τελικά, ο καπνός προσβάλλει όλα τα
όργανα με επίπτωση στη ζωτικότητα και στη λειτουργικότητά τους. Μερικές ακόμη
παθήσεις και αρνητικές συνέπειες για τις οποίες ευθύνεται το κάπνισμα είναι οι
εξής:
- Προσβολή του
εμβρύου των εγκύων καπνιστών
- Μείωση της
σεξουαλικής ικανότητας
- Ελάττωση της
αναπαραγωγικότητας
- Γενετική
μετάλλαξη
- Τέλος, ο μέσος
όρος ζωής των καπνιστών είναι κατά 10 χρόνια συντομότερος από αυτόν των μη
καπνιστών.
Για όλους αυτούς τους λόγους θα πρέπει τα παιδιά από νωρίς, πριν
ακόμη νιώσουν την «ευχαρίστηση» του καπνίσματος, να γνωρίζουν τις επιπτώσεις
από τη μακροχρόνια χρήση του. Δυστυχώς, με γονείς καπνιστές τα παιδιά έχουν την
εντύπωση ότι το κάπνισμα είναι κάτι φυσικό άρα όχι κακό!
Εφόσον οι γονείς δε λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα, τα παιδιά
γίνονται συστηματικοί, παθητικοί καπνιστές. Το παθητικό κάπνισμα
θεωρείται ισοδύναμο με το ενεργητικό κάπνισμα. Επιπλέον, όταν οι ενήλικες
καπνίζουν και τα παιδιά «καπνίζουν» παθητικά και στη συνέχεια γίνονται
ενεργητικοί καπνιστές.
Το παθητικό κάπνισμα στο μικρό παιδί αυξάνει τη συχνότητα και τη
βαρύτητα των αναπνευστικών παθήσεων της παιδικής ηλικίας
Οι έφηβοι αδυνατούν να αντισταθούν στον πειρασμό του
καπνίσματος, κάτω μάλιστα από συνθήκες χαλάρωσης και διασκέδασης, εφ' όσον δεν
έχει προηγηθεί η κατάλληλη ενημέρωση.
Η έλλειψη προληπτικής ενημέρωσης από το σχολείο, ως αντίβαρο στα
προηγούμενα, και η απουσία άμεσων επιπτώσεων σε συνδυασμό με την
ευχαρίστηση που προκαλεί κάνει την πιθανότητα έναρξης και στη συνέχεια την
πιθανότητα εξάρτησης από το κάπνισμα πολύ μεγάλη.
Οι κίνδυνοι
για την ανθρώπινη υγεία από το άτμισμα
Τα
τελευταία χρόνια το άτμισμα έχει αντικαταστήσει το κάπνισμα σε ένα μεγάλο μέρος
των καπνιστών. Ταυτόχρονα έχει καλλιεργηθεί η άποψη ότι το ηλεκτρονικό
τσιγάρο είναι λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα. Πρόσφατες όμως έρευνες
δείχνουν ότι το άτμισμα ενέχει τους ίδιους κινδύνους με το κάπνισμα.
Σε
αντίθεση με τα απλά τσιγάρα οι συσκευές ατμίσματος δεν περιέχουν καπνό ούτε
εκπέμπουν πίσσα, συμβάλλοντας έτσι στην άποψη ότι είναι λιγότερο βλαβερές για
την υγεία. Το 2019 μια σημαντική αύξηση των τραυματισμένων πνευμόνων έκανε
κάποιους να αναρωτηθούν αν το άτμισμα είναι στην πραγματικότητα πιο βλαβερό από
το κάπνισμα.
Σύμφωνα
με τα Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), ορισμένοι ειδικοί
εξακολουθούν να θεωρούν το άτμισμα λιγότερο επιβλαβές από το κάπνισμα τσιγάρων,
αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το άτμισμα δεν είναι επιβλαβές.
Τόσο το
κάπνισμα όσο και το ηλεκτρονικό τσιγάρο μοιράζονται κοινούς κινδύνους και
ενδέχεται να προκαλέσουν καρδιακές, αναπνευστικές παθήσεις καρκίνους κ.ά.
Χρήσιμες
συμβουλές για τη διακοπή καπνίσματος
1. Αποδεχτείτε την εξάρτησή σας από τη νικοτίνη
Σχεδόν όλοι οι καπνιστές αναφέρουν ότι το τσιγάρο τους αρέσει. Η
«απόλαυση» του καπνίσματος, στην πραγματικότητα, δεν είναι τίποτα άλλο παρά
υποχώρηση των συμπτωμάτων στέρησης από την έλλειψη της νικοτίνης στην οποία
είστε εξαρτημένοι. Η δύναμη της θέλησης μερικές φορές δεν είναι αρκετή και
χρειάζεται η λήψη φαρμάκων για την αντιμετώπιση των στερητικών συμπτωμάτων. Σε
αυτή την περίπτωση, ζητήστε βοήθεια από έναν ειδικό ιατρό ή από ένα οργανωμένο
ιατρείο διακοπής καπνίσματος.
2. Καταγράψτε τους λόγους για τους οποίους θέλετε να διακόψετε το
κάπνισμα
Υπάρχουν πολλοί λόγοι για να διακόψει κάποιος το κάπνισμα. Για
να είναι επιτυχής η προσπάθειά σας, χρειάζεστε έναν τουλάχιστον ισχυρό
προσωπικό λόγο για να διακόψετε (π.χ. υγεία, χρόνια νοσήματα, τεκνοποίηση).
Σκεφτείτε και κάντε μια λίστα με τους δικούς σας λόγους διακοπής. Τοποθετήστε
την κάπου όπου θα τη βλέπετε καθημερινά.
3. Αξιολογήστε την «καπνιστική συμπεριφορά» σας
Αφιερώστε μια ημέρα για να καταγράψετε ποιες ώρες της ημέρας
καπνίζετε, σε τι καταστάσεις (άγχος, χαρά, ανία κ.ά.), μόνοι σας ή με παρέα;
Αυτό το ημερολόγιο καπνίσματος θα σας βοηθήσει να δείτε αντικειμενικά πώς
καπνίζετε και να βρείτε τρόπους αποφυγής συγκεκριμένων καταστάσεων (π.χ. αν
καπνίζετε περισσότερο με φίλους, όταν ξεκινήσετε την προσπάθεια διακοπής, για
το πρώτο διάστημα, να προτιμάτε παρέες που η πλειοψηφία δεν καπνίζει).
4. Ζητήστε υποστήριξη και βοήθεια από το περιβάλλον σας
Ανακοινώστε την απόφασή σας στην οικογένεια και στους στενούς
σας φίλους. Με αυτό τον τρόπο, «εκτίθεστε» στους άλλους και δεν θα αναβάλετε
άλλο την έναρξη της προσπάθειάς σας. Επίσης, αυτά τα άτομα είναι που θα σας
στηρίξουν στις δύσκολες στιγμές. Σε περίπτωση που είναι καπνιστές, ζητήστε τους
να μην καπνίζουν μπροστά σας, τουλάχιστον για το πρώτο διάστημα.
5. Ορίστε συγκεκριμένη ημερομηνία διακοπής του καπνίσματος
Πολλές φορές η απόφαση της διακοπής του καπνίσματος αναβάλλεται
με διάφορες προφάσεις, περιμένοντας την ιδανική κατάσταση για να κόψετε το
κάπνισμα. Επιλέξτε απλά μια συγκεκριμένη ημέρα, μόνοι ή με τον γιατρό σας, και
προετοιμαστείτε γι' αυτήν. Η ημερομηνία που θα επιλέξετε δεν θα πρέπει να
ξεπερνάει τις 15-20 ημέρες. Σε αυτό το διάστημα θα μειώνετε σταδιακά τα τσιγάρα
σας και ταυτόχρονα θα προετοιμάζεστε ψυχολογικά για την ημέρα της διακοπής.
6. Ζητήστε υποστήριξη και βοήθεια στα ιατρεία διακοπής καπνίσματος.
Σε περίπτωση που πάσχετε από κάποια χρόνια πάθηση ή υπάρχουν
έντονα συμπτώματα στέρησης (νευρικότητα, άγχος, έντονη επιθυμία για κάπνισμα
κτλ.), ζητήστε τη βοήθεια ειδικού. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα αποτελέσματα
επιτυχίας αυξάνονται με το συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και συμπεριφοριστικής
θεραπείας (συζήτηση) για τη διακοπή του καπνίσματος. ΑΠΕΥΘΥΝΘΕΙΤΕ ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΥΓΕΙΑΣ ΣΠΗΛΙΟΥ για περισσότερες πληροφορίες. Ακόμη και μια εφαρμογή
διακοπής του καπνίσματος στο διαδίκτυο μπορεί να σας βοηθήσει.
7. Χρησιμοποιείστε προηγούμενες προσπάθειες προς όφελός σας
Αν στο παρελθόν έχετε ξαναπροσπαθήσει να κόψετε το κάπνισμα και
δεν τα έχετε καταφέρει, μη σκεφτείτε πως δεν υπάρχει ελπίδα για εσάς. Μπορεί να
αποτύχατε λόγω λανθασμένης μεθόδου, προ – ετοιμασίας ή επιλογής περιόδου.
Σκεφθείτε με προσοχή τις αιτίες που σας οδήγησαν να ξανακαπνίσετε και
χρησιμοποιείστε τις υπέρ σας.
Tips:
- Πετάξτε όλα τα
τσιγάρα από το σπίτι σας.
- Εμψυχώνετε τον
εαυτό σας καθημερινά μπροστά σε ένα καθρέφτη.
- Καταναλώστε
περισσότερα φρούτα και λαχανικά.
- Πίνετε πολλά υγρά.
- Αρχίστε
γυμναστική, περπατάτε σε καθημερινή βάση.
- Καταπολεμήστε το
άγχος (μασάζ, μουσική, χορός).
- Να θυμάστε ότι η
διάρκεια της επιθυμίας για τσιγάρο δεν κρατάει πολύ. Κάντε κάτι να
ξεχαστείτε.
- Επιβραβεύστε τον
εαυτό σας με τα χρήματα που έχετε εξοικονομήσει.
Ο
επιμένων νικά! Ακόμα κι αν δεν τα καταφέρετε με την πρώτη φορά, μην
απογοητεύεστε. Αν πραγματικά το θέλετε, ξαναπροσπαθήστε και κάποια στιγμή θα το
πετύχετε.
Ανάγκη για ισχυρότερες πολιτικές
στην Ευρώπη για την προστασία των νέων
Το 2022,
δεδομένα από την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ αποκάλυψαν σημαντικά κενά στην
προστασία των παιδιών από τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Μόνο 4 χώρες απαγορεύουν
όλες τις γεύσεις στα ηλεκτρονικά τσιγάρα, ενώ άλλες 4 επιτρέπουν ή περιορίζουν
συγκεκριμένες γεύσεις. Μόλις 11
χώρες απαγορεύουν όλες τις μορφές διαφήμισης, προώθησης
και χορηγίας ηλεκτρονικών τσιγάρων, σε σύγκριση με 36 χώρες με μερικές απαγορεύσεις και 6 χωρίς κανονισμούς .
Αυτά τα κενά καθιστούν τους νέους ιδιαίτερα ευάλωτους στο στοχευμένο μάρκετινγκ
ηλεκτρονικών τσιγάρων.
Η χρήση
προϊόντων νικοτίνης, όπως τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και τα φακελάκια νικοτίνης,
αυξάνεται μεταξύ των νέων. Το 2022, εκτιμάται ότι το 12,5% των εφήβων στην
περιοχή χρησιμοποιούσε ηλεκτρονικά τσιγάρα, σε σύγκριση με μόνο το 2% των ενηλίκων .
Σε ορισμένες χώρες, η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου μεταξύ παιδιών σχολικής
ηλικίας ήταν 2-3
φορές υψηλότερη από το κάπνισμα τσιγάρων, υπογραμμίζοντας
μια ανησυχητική τάση που απαιτεί άμεση δράση.
Η Παγκόσμια
Ημέρα Νέων (WNTD 2025) παρέχει την ευκαιρία να ρίξουμε φως στις στρατηγικές που
διαιωνίζουν τη χρήση καπνού και νικοτίνης και να ενισχύσουμε τη συλλογική
δέσμευση για ένα πιο υγιές μέλλον.